Cuardaigh

Cáin ar Thalamh Chriosaithe Cónaithe

Is cáin í an Cháin ar Thalamh Chriosaithe Chónaithe (CTCC) atá dírithe ar thalamh seirbhísithe agus cónaithe a ghníomhachtú le haghaidh tithíochta.

I bPlean Tithíochta Nua d’Éirinn de chuid an Rialtais, Tithíocht do Chách, moltar cáin nua chun talamh folamh a ghníomhachtú chun críocha cónaithe mar chuid den Chonair chun Soláthar Tithíochta Nua a Mhéadú.

Tugadh isteach an Cháin ar Thalamh Chriosaithe Cónaithe san Acht Airgeadais 2021. Tá an próiseas chun talamh lena mbaineann an cháin a aithint ar siúl agus beidh an cháin dlite ó mhí Feabhra 2025 agus iníoctha ón 23 Bealtaine 2025.

Tá sé mar aidhm ag an gcáin talamh seirbhísithe, chriosaithe a ghníomhachtú le haghaidh úsáide cónaithe nó measctha. Is chun soláthar tithíochta a threisiú agus talamh uirbeach folamh díomhaoin a athnuachan atá sé seo. Aithníodh na suíomhanna sin laistigh de phleananna reachtúla úsáide talún mar shuíomhanna oiriúnacha le haghaidh tithíochta agus tá siad tar éis leas a bhaint as infheistíocht sna príomhsheirbhísí chun tacú le seachadadh tithíochta. 

Tá dhá chuid sa phróiseas CTCC:

1) An talamh a shainaithint agus a mhapáil de réir raon feidhme don cháin. Déanann údaráis áitiúla é sin trí dhréacht-léarscáileanna bliantúla agus léarscáileanna deiridh bliantúla a fhoilsiú — féach thíos.

2) An cháin a riar. Déanfaidh na Coimisinéirí Ioncaim é sin. 

Sainaithnítear sa léarscáil deiridh don bhliain 2025, a fhoilseofar faoin 31 Eanáir 2025, talamh a fhéadfaidh a bheith faoi dhliteanas i leith na cánach in 2025. Féadfaidh úinéirí na talún sin iarraidh a dhéanamh chuig Comhairle Chontae na Gaillimhe maidir le criosú na talún a athrú go dtí an 1 Aibreán 2025. Má chomhlíontar coinníollacha áirithe, féadfar díolúine a thabhairt d’úinéir talún ó dhliteanas 2025 má fhaightear iarratas den sórt sin. Cliceáil ANSEO chun tuilleadh sonraí a fháil.

Sainaithnítear sa dréacht-léarscáil don bhliain 2026, a fhoilseofar faoin 1 Feabhra 2025, talamh a fhéadfaidh a bheith faoi dhliteanas i leith na cánach in 2026. Féadfaidh úinéirí na talún sin - agus tríú páirtithe leasmhara - aighneachtaí a dhéanamh maidir le talamh a chur san áireamh ar an dréacht-léarscáil sin - ní mór na haighneachtaí sin a dhéanamh faoin 1 Aibreán 2025. Cliceáil ANSEO chun tuilleadh sonraí a fháil.

Tabhair faoi deara, le do thoil, nach bhfuil réadmhaoine cónaithe faoi réir CTCC má tá siad faoi réir Cáin Mhaoine Áitiúil, cé go bhfuil siad san áireamh ar na léarscáileanna sin. Ní gá iarraidh i leith athchriosaithe nó aighneacht a dhéanamh chun an cineál réadmhaoine cónaithe sin a bhaint den léarscáil.

Is é 38.28ha an talamh iomlán atá faoi raon feidhme an CTCC i gContae na Gaillimhe (Cáin ar Thalamh Chriosaithe Chónaithe - Dréachtléarscáil Bhliantúil 2026)

Is é 192.89ha an talamh iomlán atá faoi raon feidhme an CTCC i gContae na Gaillimhe. (Cáin ar Thalamh Chriosaithe Chónaithe - Léarscáil Deiridh 2025)

Chun tuilleadh sonraí a fháil faoin gCáin ar Thalamh Chriosaithe Chónaithe, cliceáil ar na naisc thíos. 

Talamh atá faoi Dhliteanas CTCC in 2026 a aithint

Tá dréachtléarscáil bhliantúil ullmhaithe ag Comhairle Chontae na Gaillimhe do 2026, ina n-aithnítear an talamh a mheastar a bheith faoi raon feidhme an CCTC ó 1 Eanáir 2025.

Tá an dréachtléarscáil bhliantúil ar fáil anseo Cáin ar Thalamh Chriosaithe Chónaithe - Dréachtléarscáil Bhliantúil 2026 Tairseach Comhairliúcháin Ar Líne Chomhairle Chontae na Gaillimhe agus ag An Rannóg Pleanála, Comhairle Chontae na Gaillimhe, Áras an Chontae, Cnoc na Radharc, Gaillimh, H91H6KX

Féadfaidh aon daoine aonair nó páirtithe leasmhara aighneachtaí a dhéanamh maidir le talamh ar an dréachtléarscáil bhliantúil. Pléitear seo níos mine thíos.

Tabhair faoi deara, le do thoil, nach bhfuil réadmhaoine cónaithe faoi réir CTCC má tá siad faoi réir Cáin Mhaoine Áitiúil, cé go bhfuil siad san áireamh ar an léarscáil. Ní gá aighneacht a dhéanamh chun an cineál seo maoine cónaithe a bhaint den léarscáil.

Áireofar talamh atá le feiceáil ar na dréachtléarscáileanna bliantúla, agus aighneachtaí á gcur san áireamh, ar an léarscáil bhliantúil deiridh de thalamh atá faoi raon feidhme na cánach i limistéar an údaráis áitiúil. Foilseofar an léarscáil seo an 31 Eanáir 2026. D’fhéadfadh an talamh seo a bheith faoi réir na cánach in 2026, mura maoin chónaithe í atá faoi réir CMÁ nó mura maoin í atá incháilithe le haghaidh díolúintí eile, mar a fhoráiltear sa reachtaíocht.

Léiríonn léarscáil an CTCC, mar atá ullmhaithe agus foilsithe ag na húdaráis áitiúla, tailte a chomhlíonann na critéir ábhartha le bheith san áireamh ar an léarscáil, mar atá leagtha amach sa reachtaíocht.

Is ceist do na Coimisinéirí Ioncaim é riarachán an CTCC .  

Is féidir an reachtaíocht a chuireann taca faoi CTCC a fháil i gCuid 22A den Acht Comhdhlúite Cánacha, 1997. Is féidir treoir maidir le riarachán na cánach a fháil ANSEO.

Tá treoir foilsithe ag an Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta maidir leis an gCáin ar Thalamh Chriosaithe Chónaithe. Tá sé mar aidhm aici cabhrú le húdaráis phleanála na léarscáileanna a fhoilsiú. Is féidir féachaint uirthi ANSEO

Is féidir leat freagraí a fháil ar roinnt ceisteanna coitianta faoin CTCC agus conas aighneacht a dhéanamh anseo:  

Aighneacht a Dhéanamh ar an Dréachtléarscáil Bhliantúil do 2026

Is féidir aighneachtaí a dhéanamh faoin 1 Aibreán 2025 chun:

  • Talamh breise a aithint a d’fhéadfadh a bheith faoi raon feidhme na cánach ach nach bhfuil san áireamh i ndréachtléarscáil bhliantúil 2026.
  • Cuir ceist faoi thalamh a bheith san áireamh ar an léarscáil má chreideann an t-úinéir nach gcomhlíonann an talamh sin na critéir le bheith faoin raon feidhme.
  • Cuir ceist faoin dáta óna meastar go bhfuil an talamh laistigh den raon feidhme.
  • Tacaíocht a thabhairt don talamh atá beartaithe gan a bheith san áireamh sa léarscáil.

Ní mór do d’aighneacht an suíomh a aithint go soiléir agus an t-athrú atá á lorg agat a shonrú—cibé acu eisiamh talún, ceartú ar an dáta laistigh den raon feidhme, nó tacaíocht don eisiamh atá beartaithe. Ní mór duit údar maith a thabhairt don athrú freisin, ag tagairt do na critéir atá leagtha amach in Alt 653B den Acht Comhdhlúite Cánacha, 1997. Féadfaidh an t-údarás áitiúil faisnéis bhreise a iarraidh, amhail cruthúnas úinéireachta.

Aighneachtaí Úinéirí Talún

Má tá tú ag cur isteach i leith talún atá i do sheilbh nó thar ceann úinéara talún:

  • Cuir d’ainm agus do sheoladh san áireamh.
  • Ceangail léarscáil Suirbhéireachta Ordanáis ina bhfuil an mhaoin le feiceáil ar scála cuí:
    • 1:1000 do cheantair uirbeacha
    • 1:2500 do cheantair thuaithe
  • Féadfaidh an t-údarás áitiúil cruthúnas úinéireachta suímh a iarraidh.
  • Má tá do thalamh ar an léarscáil, féadfaidh tú a chur in iúl cén fáth nach bhfuil sé faoin raon feidhme nó cén fáth ar cheart an dáta faoin raon feidhme a athrú.
  • Tagair do na critéir in Alt 653B agus cuir fianaise thacaíochta ar fáil (e.g. easpa seirbhísí, srianta pleanála, nó srianta fisiciúla).
  • Má tá tú ag iarraidh talamh breise a áireamh, ní mór tagairt a dhéanamh do na critéir agus don fhianaise chéanna.

Aighneachtaí Tríú Páirtí

Má tá aighneacht á déanamh agat faoi thalamh nach do thalamh fhéin í:

  • Cuir d’ainm agus do sheoladh san áireamh.
  • Cuir dóthain faisnéise ar fáil chun an talamh a aithint—amhail cur síos scríofa, Éirchód, nó léarscáil leis an limistéar imlínithe.
  • Má tá an talamh ar an léarscáil, féadfaidh tú a mhíniú cén fáth nach bhfuil sé laistigh den raon feidhme nó cén fáth ar cheart an dáta laistigh den raon feidhme a athrú.
  • Tagair do na critéir in Alt 653B agus cuir fianaise thacaíochta ar fáil.
  • Luaigh go soiléir do chosaint maidir le háireamh nó eisiamh na talún.

In Cén Formáid ar Cheart an Aighneacht a Dhéanamh?

Ní mór aighneachtaí a dhéanamh i scríbhinn agus iad a fháil tráth nach déanaí ná an 1 Aibreán 2025. Is féidir leat iad a chur isteach:

Maidir le haon aighneacht a dhéanamh, bíodh sí ag úinéir talún nó ag tríú páirtí, tabhair faoi deara an méid seo a leanas le do thoil: 

Bailítear an fhaisnéis phearsanta (sonraí) a bhailítear le linn an phróisis chomhairliúcháin chun críche aighneachtaí a fháil agus chun déileáil leo.

Féadfar sonraí teagmhála a sholáthraítear a úsáid chun teagmháil a dhéanamh le haighnitheoir a deir gurb iad úinéir láithreáin áirithe. Déanfar é seo chun fianaise a iarraidh de réir mar is gá chun a n-úinéireacht ar an láithreán a chruthú, nó chun tuilleadh eolais a iarraidh ón úinéir talún.

Féadfaidh údarás áitiúil, i gcás ina measann sé gur gá é chun críocha an chinnidh a dhéanamh, tuilleadh eolais a iarraidh ó Uisce Éireann, ón Údarás um Bóithre Náisiúnta nó ó dhuine dá dtagraítear in airteagal 28 de na Rialacháin um Pleanáil agus Forbairt 2001.

Le haghaidh tuilleadh eolais faoin gcaoi a bpróiseálann Comhairle Chontae na Gaillimhe Sonraí Pearsanta, féach ár Ráiteas Príobháideachais

Cuir in iúl le do thoil, aon chodanna de d’aighneacht ina bhfuil sonraí pearsanta nó sonraí íogaire tráchtála nach mian leat a bheith foilsithe.

Cad a Tharlaíonn Ina Dhiaidh Sin? 

Déanfaidh an t-údarás áitiúil measúnú ar na haighneachtaí scríofa go léir. Ansin, déanfaidh sé cinneadh agus eiseoidh sé freagra scríofa ar aighneachtaí úinéirí talún. Sula bhfoilseofar an léarscáil dheireanach gach bliain, glacfaidh sé céimeanna tábhachtacha, lena n-áirítear na nithe seo a leanas:

Dréachtléarscáil Bhliantúil 2026

  • Foilseofar aighneachtaí a fhaightear i ndáil leis an dréachtléarscáil bhliantúil ar shuíomh gréasáin an údaráis áitiúil faoin 11 Aibreán 2025 (tabhair faoi deara: cuirtear sonraí pearsanta, i.e. ainm, seoladh an aighnitheora agus sonraí teagmhála an aighnitheora, in eagar, ach foilsítear suíomh na dtailte lena mbaineann an aighneacht mar aon le forais na haighneachta).
  • I gcás ina n-iarrann úinéir talún nach mbeidh a dtalamh san áireamh sa dréachtléarscáil bhliantúil ar an mbonn nach gcomhlíonann an talamh na critéir chun a bheith faoin raon feidhme, nó ina gceistíonn an t-úinéir an dáta ónar chomhlíon an talamh ar an léarscáil na critéir sin, ní mór don údarás áitiúil fógra a thabhairt don úinéir faoina chinneadh tráth nach déanaí ná an 1 Iúil 2025.
  • Ní mór don úinéir talún achomharc i gcoinne chinneadh an údaráis áitiúil ar aighneacht úinéara talún ar an dréachtléarscáil bhliantúil a thaisceadh leis an mBord Pleanála faoin 1 Lúnasa 2025.

I gcás ina n-iarrann duine suíomh a chur leis an dréachtléarscáil agus go measann an t-údarás áitiúil go gcomhlíonann an suíomh na critéir ábhartha, ansin aithneofar é ar an gcéad Dréachtléarscáil Bhliantúil eile, a fhoilseoidh an tÚdarás Áitiúil an 1 Feabhra dár gcionn.

An féidir liom Achomharc a Dhéanamh i gcoinne Chinneadh an Údaráis Áitiúil?

Tá go dtí an 1 Lúnasa 2025 ag úinéir talún chun achomharc a dhéanamh i gcoinne chinneadh an údaráis áitiúil maidir le haighneachtaí.  Féadfar achomhairc a dhéanamh chuig an mBord Pleanála maidir lena láithreáin a bheith fágtha amach as an dréachtléarscáil bhliantúil do 2026 ar an mbonn nach gcomhlíonann an talamh na critéir chun a bheith faoin raon feidhme, nó agóid a dhéanamh i gcoinne an dáta ónar chomhlíon an talamh ar an léarscáil na critéir sin. Ní mór achomhairc a dhéanamh i scríbhinn ina leagtar amach na forais achomhairc. Níl aon fhorálacha ann do thríú páirtí achomharc a dhéanamh i gcoinne chinneadh údaráis áitiúil talamh a choinneáil nó a bhaint de dhréachtléarscáil bhliantúil.

Iarratas ar Athchriosú a Dhéanamh ar Léarscáil Deiridh do 2025 (Foilsithe ar an 31 Eanáir)

Iarratais Athchriosaithe – Cáin ar Thalamh Chriosaithe Chónaithe (CTCC)

Ceadaíonn foráil bhreise a tugadh isteach san Acht Airgeadais 2024 babhta eile d’iarratais athchriosaithe chun talamh a bhaint de dhliteanas na Cánach ar Thalamh Chriosaithe Chónaithe (CTCC).

Dátaí Tábhachtacha agus Incháilitheacht

  • Ní féidir iarratais ar athchriosú a dhéanamh ach amháin i gcás talún atá sainaitheanta ar an léarscáil bhliantúil deiridh do 2025, a foilsíodh an 31 Eanáir 2025.
  • Ní bhreithneofar iarratais ar thalamh nach bhfuil san áireamh ar an léarscáil seo.
  • Is é an tréimhse aighneachta le haghaidh iarratas ar athchriosú ná ón 1 Feabhra go dtí an 1 Aibreán 2025.

Próiseas Aighneachtaí agus Athbhreithnithe

  • Ní mór iarratais ar athchriosú a chur faoi bhráid an údaráis áitiúil ábhartha.
  • Eiseoidh an t-údarás áitiúil litir admhála iarratais ar athchriosú faoin 30 Aibreán 2025, ina mbeidh sonraí faoi stair phleanála le déanaí na talún.
  • Cuirfear cinneadh maidir le dul ar aghaidh le hathrú ar an bplean reachtúil úsáide talún in iúl i scríbhinn don úinéir talún faoin 30 Meitheamh 2025.
  • Ní féidir achomharc a dhéanamh chuig an mBord Pleanála i gcoinne cinntí ar iarratais ar athchriosú.

Úsáid Litir Admhála

  • Is féidir an litir admhála iarratais athchriosaithe a úsáid chun tacú le héileamh ar dhíolúine ón CTCC do 2025.
  • Ní mór an t-éileamh díolúine seo a áireamh sa tuairisceán bliantúil do 2025, ar gá é a chur faoi bhráid na gCoimisinéirí Ioncaim faoin 23 Bealtaine 2025 nó roimhe sin.

Cliceáil ANSEO le do thoil chun Léarscáil Deiridh 2025 a fheiceáil, a foilsíodh ar an 31 Eanáir.

Conas is Féidir Liom Tuilleadh Eolais a Fháil faoin bPróiseas Mapála agus Aighneachtaí?

Le haghaidh tuilleadh sonraí faoin dréachtléarscáil bhliantúil nó faoi aighneachtaí, féach 

 Le haghaidh ceisteanna faoi thalamh ar leith nó nach bhfuil clúdaithe sna Ceisteanna Coitianta, déan teagmháil leis an Rannóg Pleanála - rzlt@galwaycoco.ie.

Tá tuilleadh eolais faoin bpróiseas ar fáil ANSEO freisin. 

Mar a leagtar amach thuas, tá dhá chuid sa phróiseas CTCC. Ceanglaítear ar údaráis áitiúla an mhapáil a dhéanamh a shainaithníonn an talamh atá faoi réir na cánach. Tá an t-údarás áitiúil freagrach freisin as an léarscáil bhliantúil dheiridh a fhoilsiú. Foilsíodh í seo ar an 31 Eanáir 2025 don bhliain 2025, agus déanfar athbhreithniú uirthi gach bliain. Ina dhiaidh sin, déanfaidh na Coimisinéirí Ioncaim riarachán na cánach. Ba chóir ceisteanna faoin mapáil a chur chuig Comhairle Chontae na Gaillimhe. 

Áirítear leis sin ceisteanna faoi:

  • Critéir le cur san áireamh ar dhréachtléarscáil bhliantúil
  • Aighneachtaí ar dhréachtléarscáil bhliantúil
  • Cinntí ar dhréachtléarscáil bhliantúil
  • Achomharc a dhéanamh i gcoinne cinnidh (nach mór a chur faoi bhráid an Bhoird Phleanála)
  • Léarscáil bhliantúil dheiridh
  • Aighneachtaí maidir le criosú ar an léarscáil bhliantúil dheiridh do 2025 a foilsíodh ar an 31 Eanáir 2025

Ba chóir gach ceist maidir le riarachán na cánach a chur ar na Coimisinéirí Ioncaim. Tugann a suíomh gréasáin sonraí faoi riarachán ginearálta na cánach agus naisc chuig treoir chuimsitheach maidir leis an gcáin. Soláthraíonn suíomh gréasáin na gCoimisinéirí Ioncaim sonraí freisin faoi:

  • Daoine faoi dhliteanas
  • Méid cháin ar thalamh chriosaithe cónaithe
  • Dualgas chun clárú
  • Dualgas ar an duine faoi dhliteanas tuairisceán a ullmhú agus a sheachadadh
  • Iarchur, nó díolúintí ó, Cháin ar Thalamh Chriosaithe Chónaithe
  • Conas teagmháil a dhéanamh leis na Coimisinéirí Ioncaim le ceisteanna faoi riarachán CTCC

Cad is gá dom a dhéanamh más Úinéir Tí mé?

Tá do theach agus do ghairdín aitheanta ar an léarscáil toisc go gcomhlíonann sé na critéir don cháin, atá bunaithe ar chriosuithe faoi stiúir chónaithe agus seirbhísithe ag bonneagar atá oiriúnach chun tithíocht a sholáthar.  Níl an teach agus an gairdín faoi dhliteanas i leith cánach, fad is atá an teach faoi réir Cáin Mhaoine Áitiúil (CMÁ).

Critéir le cur san áireamh sa léarscáil

Deir Alt 653B den Acht Comhdhlúite Cánach 1997
Sa Chuid seo, is ionann tagairt do thalamh a chomhlíonann na critéir ábhartha agus tagairt do thalamh atá:


(a) san áireamh i bplean forbartha (faoi alt 10(2)(a) den Acht um Pleanáil agus Forbairt 2000) nó i bplean limistéir áitiúil (faoi alt 19(2)(a) den Acht céanna), agus atá criosaithe:

  • (i) le haghaidh úsáide cónaithe amháin nó go príomha, nó
  • (ii) le haghaidh meascán úsáidí, lena n-áirítear úsáid chónaithe;

(b) tá sé réasúnta a mheas go bhféadfadh rochtain a bheith ag an talamh ar bhonneagar poiblí agus ar áiseanna is gá le haghaidh forbartha cónaithe, nó go bhféadfadh sé a bheith ceangailte leis an mbonneagar sin, lena n-áirítear:

  • bóithre agus cosáin,
  • soilsiú poiblí,
  • draenáil séaraigh bhréin,
  • draenáil uisce dromchla, agus
  • soláthar uisce,
    le hacmhainn seirbhíse leordhóthanach ar fáil;

(c) tá sé réasúnta a mheas nach ndéanann saincheisteanna a chuirfeadh cosc ​​ar fhorbairt chónaithe difear dá riocht fisiciúil, amhail:

  • truailliú, nó
  • láithreacht iarsmaí seandálaíochta nó stairiúla aitheanta.

Mar sin féin, áirítear leis seo talamh atá:

(i) criosaithe mar atá in (a)(i) agus atá in úsáid faoi láthair mar áitreabh le haghaidh trádála nó gairme atá faoi dhliteanas rátaí tráchtála, agus a mheastar go réasúnta go bhfuil seirbhísí á soláthar do cheantair chónaithe in aice láimhe;

(ii) criosaithe mar atá in (a)(ii), ach amháin má tá sé réasúnta a mheas go bhfuil an talamh folamh nó díomhaoin;

(iia) nach bhfuil oiriúnach le haghaidh forbartha mar gheall ar chéimniú criosaithe, go sonrach:

  • (I) i gcás ina bhfuil an talamh criosaithe i bplean forbartha, agus nach mbeadh forbairt na talún i gcomhréir leis an straitéis forbartha céimnithe sa phríomhstraitéis (alt 10(2A)(d)); nó
  • (II) i gcás ina bhfuil an talamh criosaithe i bplean ceantair áitiúil, agus nach mbeadh forbairt na talún sin ag teacht leis na cuspóirí forbartha céimnithe atá comhsheasmhach leis an bpríomhstraitéis (alt 19(2));

(iii) a mheastar go réasúnta go bhfuil sé riachtanach nó ríthábhachtach chun úsáid a bhaint as:

  • (I) bonneagar sóisialta, pobail, nó rialtais (e.g. oideachas, cúram sláinte, riarachán poiblí),
  • (II) bonneagar iompair,
  • (III) bonneagar fuinnimh,
  • (IV) bonneagar teileachumarsáide,
  • (V) bonneagar uisce agus fuíolluisce,
  • (VI) bonneagar bainistíochta dramhaíola, nó
  • (VII) bonneagar áineasa (e.g. áiseanna spóirt, clóis súgartha);

(iv) atá faoi réir ainmniúcháin reachtúil a d’fhéadfadh cosc ​​a chur ar fhorbairt;

(v) atá faoi réir an tobhaigh ar láithreáin tréigthe faoin Acht um Láithreáin Thréigthe 1990.